Kocaeli Okuyor / Anadolu'nun Stratejik Kapısı – Türkçe Ses Bilgisi (Fonetik) 3

Türkçe Ses Bilgisi (Fonetik) 3

07 Ağu 2017 admin Köşe Yazarları, Sürmanşet 0

Türkçe Ses Bilgisi (Fonetik) 3

R sesi

Sürekli bir ünsüzdür. Dilin orta kısmının iki yanı, üst dişlerin iki yanına temas halindeyken dil ucunun üst damağa değdirilerek dil, hava akımıyla titreştirilirken ses dalgalarının çıkarılmasıyla (ses tellerinin titreştirilmesiyle) elde edilir. En yaygın ses eksikliğidir. R sesinin söylenişinde ve y sesinin söylenişinde ağız yapısı aynıdır. R eksikliğini doldurmak için de kullanılır. Y sesi, R sesi için kaynak oluşturur.

AŞAĞIDA ANLATILANLAR AYNA KARŞISINDA YAPILMALIDIR. Çünkü çenenin hiç oynamaması gerekmektedir. Yalnız ve yalnız dil ucu hareket ettirilecektir.

“ya”, “ye”, “yı”, “yi”, “yo”, “yö”, “yu”, “yü” heceleri sırasıyla ayna karşısında söylenir. Ünlü sesin durumuna göre “y” sesinin nasıl değiştiğine dikkat edilir. Ünlü sesler, ünsüz sesleri okutan sesler olduğundan bu değişim bütün ünsüzler için de geçerlidir. Mesela ünsüzün önünde veya arkasında yuvarlak ünlü varsa ünsüzler de dudaklar önde ve yuvarlatılmış haldeyken çıkartılır. Bu özellik çalışmalarda da kullanılacaktır. Önce bir “yyyyyiiiiiii” sesi çıkarılır. Sonra yine “yyyyiiii” denecekmiş gibi hazırlık yapılır, “i” sesi çıkarılmadan “yyyyyyyyyyyyy” ses dizisi çıkarılır. Bu durumda dilin yanları; üst ve alt yan dişlerin arasında, üst yan dişlere baskı yapar halde ve dil ucu serbest durumdadır. Gerçekten böyle olup olmadığını kontrol ediniz. Yine “yyyyy” ses dizisini çıkarırken dil ucu sağa-sola, yukarı-aşağı oynatılır. “yyyy” sesinde kesiklik olmamalıdır. Kesiklik oluyorsa ya abartıya kaçılmıştır ya da ağız veya dil yapısı bozulmuştur. “yyyy” ses dizisinde kesiklik olmayıncaya kadar çalışmaya devam edilir. Ayna karşısında çalışılırsa hatalar daha iyi görünebilir. Buraya kadar herşey yolunda gittiyse veya yoluna girdiyse yine “yyyyy” sesletilir. Bunu yaparken çeşitli yönlere oynatılan dil ucu bu defa yukarı damağa doğru sürüklenerek çıkarılır. Üst damağa hafifce değdiği noktadan itibaren y, r’ye dönüşür. Sesletilen ses dizisi “yyyyyrrr” olur. İşte r’yi çıkarmak bu kadar kolaydır.

Burada dilin üst damağa değdirilirken titreşebilmesi için serbest bırakıldığına (dil kasılmamalıdır) dikkat edilmelidir. Dil ucu üst damağa baskı yapmamalıdır. Aksi takdirde nefes akışı dili titreştiremez. Süreklilik dil ucunun titreşmesiyle buradan sızan ve dilin yanlarından geçen hava ile sağlanır. “Yyyyrrrr” sesi çıkarılmıştır. “Rrrrr” sesindeyken dil ucu geriye doğru çekilirse r’nin giderek kalınlaştığı görülür. Bu özellik kalın ünlülerle çalışılırken kullanılacaktır. R’yi kazanmak bu kadar kolaydır. Sıra alışkanlık haline getirmeye geldi.

NOT: Harflerin Çıkakları kitabından alınmıştır.